Graffiti & street art in Rotterdam, van vroeger tot nu

Een van Nederlands beste plekken om street art en graffiti te spotten is toch wel Rotterdam. Daar waar Heerlen de ‘mural-hoofdstad’ van Nederland claimt te zijn, Amsterdam de nodige ‘street art en graffiti-fix’ voor haar rekening neemt en Utrecht een groot openluchtmuseum is, timmert Rotterdam hard aan de weg om al deze eigenschappen te verenigen en misschien zelfs wel te overtreffen.

Het hedendaagse straatbeeld van Rotterdam is opmerkelijk gevarieerd en kleurrijk. Met tientallen gemeentelijke murals (muurschilderingen) en vele voorbeelden van illegale graffiti die vooral langs het spoor, de metrotunnels en de snelweg strijden om aandacht. Lees in dit blog artikel meer over de geschiedenis van graffiti en street art in Rotterdam.

Rotterdam is een openbaar museum waar je niet voor hoeft te betalen. De collectie bestaat uit een krachtige traditie van grensoverschrijdende vrije straatkunst en street art murals van internationaal niveau.

Een stukje Rotterdamse street art geschiedenis

De eerste voorbeelden van street art en graffiti die zich in het Rotterdamse straatbeeld openbaarden kwamen in de jaren ’70 voort uit de punkbeweging. Deze scene concentreerde zich vooral rondom de punkband ‘Rondos’, opgericht door een groepje studenten van de Academie Beeldende Kunsten Rotterdam. Zij verwierpen de traditionele technieken zoals tekenen, etsen en schilderen en vervingen ze met geschilderde leuzen op de muren van de stad.

Daarnaast gebruikten ze zelfgemaakte stencils in de vorm van een rat, een tankje of een hamertje met sikkel, netjes uit karton gesneden en op de muren gespoten. Ze waren klein en terughoudend, maar wel in groten getale aanwezig in het straatbeeld, en door de precisie van de techniek zag het er enigszins officieel en waardig uit. Iets later kreeg de rat zelfs een eigen strip – ‘Red Rat’, de bijnaam van de tekenaar en zanger van de punkband.

Dat de rat een populair dier is om te verbeelden in de street art en graffiti cultuur (denk aan Dr. Rat, Blek le Rat, Banksy en zelfs Mikki Waus) is natuurlijk geen toeval: los van het feit dat de rat in de punkscene een populair huisdiertje was, staat het beestje symbool voor de straat en iedereen die zich afgewezen voelt door de maatschappij. En om Banksy maar eens te citeren: ‘Een rat bestaat zonder toestemming’.

De Chileense (schilder) brigade

In diezelfde periode werd in Rotterdam de ‘Chileense zuil’ opgericht voor vluchtelingen van de Chileense junta (militaire dictatuur). Het 10 meter hoge bouwwerk heeft van 1975 tot en met 1984/85 op het plein vlakbij de ingang van het Centraal Station gestaan, en fungeerde als ‘communicatiezuil’. Grote kleurige schilderingen en geëngageerde teksten zoals ‘Junta weg’ en ‘Chili vrij’ sierden het oppervlak en trokken de aandacht van de voorbijganger.

Ook kunstenaar Jorge ‘Kata’ Nuñez vluchtte voor het regiem. In 1979 richtte hij in Rotterdam een schildersbrigade op die overal in Nederland politiek-geëngageerde muurschilderingen maakte: ‘We communiceerden met onze kunst, het was een ideale uitlaatklep’. Het meeste werk van de brigade is inmiddels verdwenen en rond 1990 is ook de zuil weggehaald door de gemeente.

Toch zijn er gelukkig nog muurschilderingen van Kata Nuñez te zien in de stad. Zo kun je in de Zwartepaardenstraat in de wijk Cool de schildering ‘El Trotamundos’ (de wereldreiziger) uit 2007 bewonderen. En wie goed kijkt en zich bewust is van de kunsthistorische achtergrond ziet dat de mural terugverwijst naar de schilderingen op de befaamde Chileense zuil. In 2018 restaureerde Kata, die in 2012 terugkeerde naar zijn thuisland, de muurschildering tijdens een bezoek aan Rotterdam, waardoor het werk er weer als nieuw uitziet.

’80 – de start van de graffiticultuur in Europa

Vroeg in de jaren ’80 verschijnt er ook vanuit een geheel andere hoek graffiti in de stad. Via de opkomende hiphopcultuur maakte Rotterdam kennis met een andere vorm van buitenkunst. Opmerkelijk genoeg werd de nieuwe impuls uit deze richting niet alleen door de underground gedragen, maar vrijwel direct ook door het establishment.

Zo haalde de gemeente Rotterdam zelf in 1982 de graffitikunstenaar ‘LEE’ (Lee George Quinones) naar Rotterdam om in het kader van Townpainting (een programma dat in 1974 door de Rotterdamse kunststichting werd opgericht om de stad te verfraaien) een schildering op de Lijnbaan te maken. Ook kocht museum Boijmans van Beuningen in dezelfde tijd werken aan van Jean Michel Basquiat, Seen en Dondi en toonde Gallery Black Cat al werk van Keith Haring.

De ‘Piece van Lee’ wordt nu zelfs gezien als de eerste openbare uiting vanuit de hiphop- en graffiticultuur in Europa. Naast deze piece is Lee bij graffiti liefhebbers bekend door zijn rol in de inmiddels legendarische film ‘Wild Style’ waarin hij naast Lady Pink een van de hoofdrollen vertolkt.

De vroege werken van de Amerikanen in Nederland zijn voor de geschiedenis interessant, maar hoe zit het met de lokale kunstenaars? Wie behoren er in Rotterdam bijvoorbeeld tot de graffiti schrijvers van het eerste uur en hoe heeft de scene zich verder ontwikkeld na de jaren ’80?

De transformatie van graffiti naar straatkunst

Rotterdam draait dus al vanaf het allereerste begin mee als het gaat om traditionele graffiti, en er zijn tot op de dag van vandaag nog altijd veel handstyle-artiesten actief. CES53 is zo’n schrijver van het eerste uur. Zijn gigantische oeuvre bestaat voor een groot deel uit Rotterdams werk, maar ook internationaal heeft deze kunstenaar naam gemaakt. Zo was hij een van de eerste graffitikunstenaars die in Nederland, België en Duitsland treinen beschilderde.

Als kleine jongen raakte hij geïnspireerd door wat hij zag op Amerikaanse televisiezenders. Toen hij uiteindelijk in Rotterdam terechtkwam en de voorbeelden uit de punkscene op de muren zag, was het voor hem een kleine stap om de viltstift te pakken en mee te doen. Na het zien van de documentaire Style Wars paste hij zijn formaten en materialen aan en begon met het spuiten van groter werk. Werk dat tot op de dag van vandaag te bewonderen is.

Een andere schrijver die er vroeg bij was in Rotterdam is TIME. Daar waar sommigen hun ‘legacy’ in een tastbaar boek vereeuwigen, is TIME (Bad Boyz Inc.) als graffiti spuiter van het eerste uur de spreekwoordelijke boeken ingegaan. En hij is nooit gestopt.

Als de essentie van graffiti het afbakenen van territorium is, is TIME daar in Rotterdam in de volle breedte en lengte in geslaagd: hij is niet alleen alomtegenwoordig, maar is dat ook al sinds het begin, onafgebroken. Hij belichaamt daarmee volledig de drive en mindset van de graffiticultuur.

Tot voor kort kon je zijn naam nog aflezen van het inmiddels gesloopte Correct-gebouw. Dit prachtige pand stond al jaren leeg en toonde een mooie verzameling van stijlen en skills door verschillende graffiti- en street art kunstenaars uit de Rotterdamse scene.

Het aantal inmiddels internationaal erkende ‘namen’ uit Rotterdam is aanzienlijk. Street art kunstenaars als Bier en Brood, Telmo Miel, Nina Valkhoff, Tymon de Laat, Ox-Alien, de al eerder genoemde Ces53, Edo Rath, Daan Botlek, Mr. June, Said Kinos, Danny Rumbl en Eelco van de Berg genieten nationaal en internationaal grote waardering.

Een sleutelfiguur in de Rotterdamse scene is Rotterdamgraffiti010, in 1989 begonnen met schrijven in de tramtunnels van Rotterdam Zuid. Hij ‘paint’ nog altijd, maar laat tegenwoordig vooral van zich horen als verzamelaar van werk van (lokale) street art en graffiti kunstenaars in Rotterdam op Instagram.

Onlangs speelde hij nog een rol tijdens de BEST KEPT SECRET graffiti-jam op het slooppand naast het treinstation Rotterdam Zuid. Dat pand, aan de Rosestraat 1001, ziet eruit als overblijfsel van een vergeten tijd, onder handen genomen door een storm aan voor buitenstaanders anonieme kunstenaars, precies zoals de deelnemers aan de jam het wilden.

Street art agencies en kunstplatformen

Ook aan projectbureaus, street art-gerelateerde organisaties en kunstplatformen komt de stad niet te kort. Denk bijvoorbeeld aan het platform voor hedendaagse kunst Opperclaes, het CBK, Maison Savant en HipHop In Je Smoel. Die laatste organisatie maakt zich met Rewriters hard voor de Rotterdamse street art en graffiti scene en organiseert ook het jaarlijks terugkerende street art festival POW! WOW! Rotterdam. Elk jaar weer barst de stad zo van de nieuwe straatkunst, van vrolijk en kleurrijk tot brutaal en uitdagend.

Veel street art murals bevinden zich in minder bevoorrechte delen van de stad, op de kopgevels van rijtjeshuizen zoals de in 2021 vervaardigde ‘Wolf is schaapskleren’ van Nils Westergard (Nilsvra) op Zuid. Of op muren die tijdelijk blootliggen door sloopwerkzaamheden, zoals de schildering van Telmo Miel en Sebas Velasco uit 2017 in de Hartenruststraat. Deze gigantische mural zal binnenkort niet meer te zien zijn vanwege de stadsontwikkeling in het Oude Noorden.

Ook in het nieuw te ontwikkelen M4H-gebied is straatkunst in Rotterdam ingezet als ‘buurtverbeteraar’. Tijdens de eerste POW! WOW! in 2018 zijn diverse gebouwen en opslagloodsen uit het oude, vervallen havengebied van kunst voorzien. Je kunt de enorme muurschilderingen van destijds nog steeds bezichtigen, onder andere de collab tussen kunstenaars Dopie.dsk en its.Narda aan de havenkade van de Marconistraat. De gigantische vissen passen mooi in de omgeving en zijn in het kenmerkend krachtige Dopie-kleurenpalet uitgevoerd.

Dat straatkunst en murals worden ingezet om een buurt of wijk een culturele boost te geven is overigens niks nieuws. Deze vorm van citymarketing wordt de laatste jaren wereldwijd op een succesvolle manier toegepast. Street art inzetten als buurtverbeteraar kan op veel manieren, bijvoorbeeld door van transformatorhuisjes en elektriciteitskasten kunstobjecten te maken. Lees hier meer over de mogelijkheden van street art op trafohuisjes.

Tijdens de 2021 editie van POW! WOW! Rotterdam heeft Rotterdams hofleverancier van buitenaardse kunst, Ox-Alien, zijn grootste solowerk tot nu toe gemaakt. Dit keer niet in zijn kenmerkende kleur roze, met het oog op de natuurlijke kleuren van de omgeving. Dat zijn werk niet altijd groot hoeft te zijn om in het oog te springen, valt op veel plekken in de stad te zien. In het Oude Noorden heeft hij meerdere werken achtergelaten op houten betimmeringen, waaronder een paar simpel uitgevoerde malle ogen op de Bergweg.

Zo is Ox-Alien in eerste instantie ook begonnen, toen hij nog onder de naam P. Bloem thuis op houten panelen werkte, die hij vervolgens op diverse plekken in de stad vastnagelde. Ox-Alien maakt deel uit van het in 2001 opgerichte Lastplak-collectief, een diverse groep bestaande uit street art-kunstenaars, schrijvers en designers. De samenwerking tussen deze persoonlijkheden, met allemaal hun eigen stijl en personages, resulteert keer op keer in een levendige ‘bende’ van kleur, visuele gekkigheid met een stevige dosis relativerende humor.

Straatkunst 2.0 – digitalisatie

In Rotterdam kom je alle vormen van street art tegen, en sinds begin 2021 ook een digitale vorm. Een mooi voorbeeld van hoe street art zich weer verder weet te ontwikkelen zijn de animaties, video’s en illustraties die tijdens het HIJSLights-project werden getoond op de muren van o.a. het Santos-pakhuis en aan de Paul Krugerstraat.

De multidisciplinaire werken – waaronder dat van de jonge audiovisuele kunstenaar Wes Broersen en van grafisch ontwerper Mister Adam (Adam Oostenbrink) in samenwerking met Jurriaan Hos – waren vanaf de vroege avondschemering enkele uren lang via projecties en schermen zichtbaar als moderne vorm van Rotterdamse street art.

In de motion graphics van Adam en Hos tolde de tekst ‘yeah’ als een ‘pin’ in het rond maar bleef daarbij door de vormgeving en de letters toch leesbaar – een spel met vorm en tekst. Bij Wes draait het dan weer om een combinatie van bewegend beeld en geluid, waarbij bijzonder is dat hij zowel de vormgeving alsook het software- en audiogedeelte voor eigen rekening neemt.

Street Art in Rotterdam, de conclusie…

In het huidige straatbeeld van Rotterdam is de gereguleerde vorm van straatkunst volop aanwezig. Kunstenaars uit binnen en buitenland geven nieuw te ontwikkelen buurten en achterstandswijken met kleur en figuratie de gezochte impuls om zich verder te ontwikkelen. Het idee erachter is dat deze murals en muurschilderingen de wijk (tijdelijk) levendiger maken en voor verbinding zorgen tussen bewoners, generaties en culturen.

Daarnaast is er de organisch tot stand gekomen kunst. Deze beweging heeft geen toestemming nodig en draait volledig om de autonome expressie van de kunstenaar. Ze ziet de muren van de stad niet als gemeentelijk eigendom, maar als canvas voor iedereen. De schrijvers werken anoniem, snel, strak, buiten kantoortijden en zullen zich nooit conformeren aan de door de gemeente aangewezen gedoogplekken.

Je zou kunnen zeggen dat Rotterdam een street art museum is waarvoor je niet hoeft te betalen. De collectie: een krachtige traditie van grensoverschrijdende vrije straatkunst, kleurrijke street art murals en gemeentelijk beleid.

Als je Rotterdam bezoekt dan is de kans groot dat je ook in een winkel, restaurant, café, club of hotel street art tegenkomt. Steeds meer horeca gelegenheden ontdekken namelijk de kracht van street art en hoe dit bij kan dragen aan de sfeer, beleving en het karakter van de locatie. Lees meer over street art in de horeca zoals in restaurants, clubs, hotels en winkels.

Nog niet uitgelezen over street art? Bekijk dan ook deze blog berichten: De murals van Heerlen als groot openluchtmuseum, Het ontstaan van graffiti in Amsterdam of Straatkunst in de wijken van Utrecht.

Meer weten over graffiti en street art?

Heb je vragen, opmerkingen of suggesties over graffiti en street art in Rotterdam? Of wil je meer weten over de geschiedenis, een street art tour boeken of een street art mural in opdracht laten maken? Neem dan contact op met een van onze specialisten en ontvang vrijblijvend meer informatie of een prijsopgave.