De street art murals van Heerlen als groot openluchtmuseum

Terwijl een groot deel van de wereld pas op de plaats maakt en de musea met enige regelmaat gesloten zijn, neemt kunst in de openbare ruimte een steeds belangrijker plek in. Graffitikunstenaars, straatartiesten en ‘muralisten’ zetten juist ook tijdens de COVID-19 pandemie hun kunstvormen in om schoonheid, steun en afwijkende meningen uit te drukken.

Zo ook in Heerlen, waar een street art kunstenares aan de Spoorsingel een verpleegster tijdens haar dienst portretteert. De jonge vrouw, een traan in haar linkeroog en masker voor haar mond, roept volgens de kunstenaar zelf de volgende vragen bij de toeschouwer op: ‘Zet ze haar gezichtsmasker af, is het voorbij? Of is dit nog maar het begin?’

Met tientallen murals van zowel nationale als internationale street art kunstenaars is van Heerlen een groot openluchtmuseum gemaakt.

Heerlen kent een grote Street Art-traditie die nauw verweven is met de geschiedenis van de stad. Los van het feit dat een aantal ‘murals’ direct naar dit verleden verwijst, is ook Heerlens status van mural-hoofdstad van Nederland daar onlosmakelijk mee verbonden. Het is namelijk bewust gemeentebeleid om Street art en Urban Art-vormen volop de ruimte te geven om de stad weer te laten stralen.

De Amerikanen en de Koelpiet

Heerlen heeft zijn portie tegenslag wel gehad. Na de mijnensluitingen werd het overspoeld door massawerkeloosheid, en daar kwam een enorm harddrugsprobleem overheen. In de jaren ’60/’70 van de vorige eeuw werd het terrein van de Staatsmijn Hendrik in Brunssum getransformeerd tot NAVO-basis en vervolgens tot commandocentrum voor de verdediging van Europa tegen de Sovjet-dreiging.

De combinatie van economische malaise en de aanwezigheid van grote aantallen getraumatiseerde en verslaafde Vietnamveteranen had juist in dit grensgebied een levendige heroïnehandel tot gevolg. Heerlen groeide uit tot een drugsstad waar diefstal en inbraken schering en inslag waren en waar de heroïneprostitutie welig tierde. Het station fungeerde als internationaal handelscentrum voor verdovende middelen, voor drugstoeristen uit Duitsland, België en Frankrijk, waardoor ook de buurt eromheen extreem verpauperde.

Dit troosteloze decor – een uitgestorven stadscentrum vol leegstand – is na decennia van crisis getransformeerd tot een aanlokkelijke kunststad. Het stationsgebied is opgeknapt en de drugscriminaliteit afgenomen. Donkere tunnels hebben plaats gemaakt voor nieuwe architectuur en het stadshart is mede dankzij de Street Art nieuw leven ingeblazen.

Zo vrij als een vogel ‘Heerlen Heron’

Heerlen is uiteindelijk overeind gekrabbeld. Een heel toepasselijke verbeelding daarvan is de ‘Heerlen Heron’ van kunstenaars Dave de Leeuw en Vincent Lancee. Wanneer je de stad binnenrijdt met de trein word je verwelkomd door deze enorme muurschildering van een reiger.

De schildering viert de positieve ontwikkelingen die de stad de afgelopen jaren heeft ondergaan, in plaats van ons te wijzen op een verleden van mijnsluitingen, leegstand en (drugs)overlast). De feniks herrijst uit overblijfselen van een afgesloten verleden dat wordt gesymboliseerd door allerlei herkenbare voorwerpen.

Zo zie je een kruis dat volgens de makers verwijst naar het katholieke verleden van het zuiden, een broodje worst uit nabijgelegen Aken, speelgoed, een ouderwetste telefoon met vast snoer, een schedel en natuurlijk ook een mijnkarretje. Een van de opmerkelijkste elementen van de enorme muurschildering in zwart-wit is dat er geen spuitbus aan te pas is gekomen. De hele muur is met verf en kwast geschilderd.

Een andere vogel die regelmatig opdoemt in de stad is de kraai (of raaf) van de veelzijdige artiest DAZETWO. Zijn zwarte vogels reageren op een rebelse, muzikale, geëngageerde manier op het leven om hen heen en zorgen voor onverwachte taferelen in het straatbeeld. Je vindt ze door heel Heerlen, in de vorm van kleine paste-ups of voorstellingen in driedimensionale vorm.

DAZETWO’s grotere werk is gemaakt met spuitverf en naar eigen zeggen heeft hij er een dikke tweehonderd in de stad achtergelaten. Over de vogels op het schaakbord op de afbeelding hieronder zegt hij: ‘Of je bent zo vrij als een vogel of je moet hard werken zodat je je kan onttrekken aan het systeem.’ Het systeem is volgens hem namelijk zo opgebouwd dat wij, individuen, altijd ‘schaakmat’ staan.

Mural-hoofdstad van Nederland

Heerlen is zoals gezegd de onofficiële mural-hoofdstad van Nederland. Schilderingen van grootheden van eigen bodem zoals Bier en Brood (Jelmer Noordeman en Koen Harmsma) worden er afgewisseld met die van internationale helden.

Het werk ‘Synthesis’ van Bier en Brood is al een aantal jaar oud maar staat nog steeds spic en span langs het spoor. Ook het onderwerp van de schildering – met de herkenbare zwart-witte lijnen en haast psychedelische vormgeving – is niet verouderd en op dit moment zelfs zeer actueel.

‘Synthesis’ gaat over de digitalisering van de samenleving en hoe de mens met allerlei apparaten vergroeid lijkt te raken. In een tijd waarin de meesten van ons vanwege de pandemie gedwongen zijn tot thuiswerken en veel schermtijd, is dat een nogal herkenbaar gegeven.

Iets verder langs de spoorsingel vind je de kolossale muurschildering van de Chileense kunstenaar INTI, die inspiratie voor zijn werk haalt uit alles wat Chileens is: de Inca’s, de stamleden, de boeren, de katholieken en de revolutionairen. Het icoonachtige figuur in Heerlen lijkt op het eerste gezicht sereen, maar straalt ook een vreemde, mutantachtige griezeligheid uit.

Om haar hoofd draagt zij een lichte sluier met een kroon van roze rozen, terwijl haar mantel en jurk zijn voorzien van camouflageprint en patronengordel. Wat wil deze dame met brandend hart, vredestak en boek op schoot de Heerlenaren nu eigenlijk precies vertellen?

De interpretaties zijn verschillend, maar de associatie met religie (boek), vrede (olijftak) en geweld (patronengordel) ligt voor de hand. Voor INTI zijn het verwijzingen naar het Chileense verleden die verweven zijn met andere symbolen uit de Zuid Amerikaanse cultuur.

Minuscule street art ontdekkingen

Heerlen biedt niet alleen volop ruimte aan grote murals, maar ook aan wat kleinere Street Art; het soort dat zich een beetje verstopt voor de nietsvermoedende passant. Om deze werkjes te ontdekken moet je je als een ware Sherlock Holmes door de stad bewegen, je denkbeeldige vergrootglas in de hand.

De kleine figuurtjes van Spencer Little, zo transparant als ze zijn, zijn gemakkelijk te missen wanneer je je van A naar B begeeft. De ingewikkelde kunstwerkjes, vaak van één doorlopend stuk staaldraad en met een punttangetje vervaardigd, worden hoog boven de stoep bevestigd, meestal aan een lantaarnpaal of verkeersbord.

Voor het ene werkje moet je omhoog kijken en voor het andere juist weer richting stoeprand. De vinyl paste-ups van Zuko75 hangen over het algemeen vrij hoog om ‘artlifting’ tegen te gaan. Het prachtige plaatje, voorzien van een signatuur in Baudot-code – de oranje stipjes, toont een verfijnd stenciltje waarop het mooie silhouet van een vrouw vanuit het donker opdoemt.

Je moet je realiseren dat er behoorlijk wat tijd zit in het vervaardigen van zo’n werkje en het zou dan ook jammer zijn als het er maar kort hangt. Ook het gevleugelde banaantje iets verderop in het centrum, dat is voortgekomen uit een samenwerking tussen Dr.Morph en Bazzagramz (alias ‘London’s finest banana’), bevindt zich hoog boven reikwijdte.

Iets meer op ooghoogte is op diverse plekken in de stad een reliëf van 7Emplo waar te nemen. De kleurrijke totems doen denken aan oude beschavingen en elk werkje, eerst in klei gemaakt en vervolgens in beton gegoten, is met de hand beschilderd. Voor JAUNE moet je letterlijk een buiging maken.

De kleine vuilnismannetjes van deze Belgische kunstenaar, zijn op heel veel plekken in Heerlen te vinden en trekken met hun felgekleurde werkpakken de aandacht. Iets dat met echte vuilnismannen maar weinig gebeurt, weet JAUNE uit eigen ervaring. De onzichtbaarheid van mensen in dit vak is opvallend, je bent veel op straat maar niemand groet of maakt een praatje.

Zoals gezegd doet de gemeente Heerlen veel om het straatbeeld te verbeteren. ‘Stichting Street Art’ (voorheen ‘Heerlen Murals’), ‘Street Art Heerlen’ (platform van Sanne Gijsbers tevens ontwikkelaar van de Street Art/stadsgids ‘ENNE’) en enkele andere initiatieven hebben samen van Heerlen een groot openluchtmuseum gemaakt.

Zij bieden zowel nationale als internationale kunstenaars, en ook aanstormend talent, de gelegenheid een groot publiek te bereiken. Zo heeft dat nieuwe talent onlangs 18 straatprullenbakken omgevormd tot ‘kunstbakken’, die voorbijgangers weer iets extra’s geven om naar te kijken.

Straatkunst van een andere schaal

Tot slot toch nog even terug naar het grote, minder vergankelijke werk. Om te beginnen de kolossale muur van Tamara Djurovic aka Hyuro even buiten het centrum. Deze kunstenares overleed afgelopen november veel te jong aan de gevolgen van een slopende ziekte. Haar schilderingen waren en zijn steevast van ongekende kwaliteit en door haar dood realiseer je je eens te meer dat deze prachtige kunstwerken, waar we allemaal zo van genieten, gemaakt worden door mensen van vlees en bloed.

De vergankelijkheid van de mens en de tijdelijkheid van Street Art vallen over het algemeen samen, maar juist enorme murals maken hun makers een klein beetje onsterfelijk. Door de nalatenschap van dit soort imposante werken stijgt de eeuwigheidswaarde en daarmee de status van de kunstenaar. Hyuro heeft het lijstje van grote muralisten uit het verleden – zoals Michelangelo, Titiaan, Correggio, Rubens, Matisse en Haring – helaas vroegtijdig langer gemaakt.

Juist vanwege die vergankelijkheid is het belangrijk om te blijven dromen en de kleine dingen die het leven biedt niet onopgemerkt voorbij te laten gaan. Deze boodschap wil de Poolse kunstenares Magdalena Karol met haar werk aan de toeschouwer meegeven.

Dat de wereld van de Street Art een afspiegeling van het leven is en mede daarom zo aanspreekt, is een gegeven. De beeldtaal roept soms een traan op, soms een lach en vaak verwondering en bewondering. De uitgestrekte wandschildering van Karol bevindt zich in het centrum van Heerlen. Op de voorstelling zie je een mensachtige figuur met enorme lange armen en grote handen. Nieuwsgierig kijkt het naar een klein groen boontje – de bron van nieuw leven.

En zo zal het de Street Art en zijn kunstenaars ook vergaan. Oude helden en heldinnen zullen worden herinnerd en geëerd en uiteindelijk ruimte maken voor nieuwe lichtingen, die op hun beurt weer een eigen leefwereld in eigen stijl zullen verbeelden. Terugkerend naar de vragen aan het begin van dit stuk: Zet de verpleegster haar gezichtsmasker af, is het voorbij? Of is dit nog maar het begin? Dat is lastig te zeggen, want niets is zo onvoorspelbaar als het leven zelf – zoals je het afgelopen jaar zelf hebt kunnen ervaren.

Nog niet uitgelezen over street art? Bekijk dan ook deze blog berichten: Straatkunst in de wijken van Utrecht, Het ontstaan van graffiti in Amsterdam of Street Art in Rotterdam, van vroeger tot nu.

Heerlen-Parkstad Experience

Wanneer je naar Heerlen afreist mag een bezoek aan de Visit Zuid-Limburg Experience Heerlen-Parkstad niet ontbreken. Op deze VVV locatie vindt je uitgebreide informatie, kaarten en gidsen, souvenirs en streekproducten en kan je reserveren of toegangskaarten kopen. Ook kan je zelf een street art kunstwerk maken op de permanente digitale graffiti muur en daarna jouw kunstwerk bewonderen door middel van een projectie op een grote muur in het pand. Waan jezelf voor even een echte street artist en bezoek de Visit Zuid-Limburg Experience Heerlen-Parkstad aan het Spoorplein 40 in Heerlen.

Heb je vragen of wil je meer weten over street art?

Heb je vragen, opmerkingen of suggesties over graffiti en street art in Heerlen? Wil je meer weten over de geschiedenis, een street art tour boeken of in opdracht street art laten maken? Neem dan vrijblijvend contact op met een van onze specialisten.