Straatkunst en murals in de wijken van Utrecht

Wie van street art houdt kan in Utrecht zijn hart ophalen. Van grote kleurrijke muurschilderingen tot met graffiti volgekalkte deuren, prominente namen en couleur locale – Street Art en straatcultuur is overduidelijk aanwezig in 030. Na legendarische bombers als Mellie, Shave en Reaze ziet de graffiti scene er tegenwoordig compleet anders uit. Om je een inkijkje te geven in deze wereld neem ik je mee naar een aantal verschillende wijken van de stad.

Dat Utrecht naast een levendige stad ook een groot straatmuseum is valt niet te ontkennen. Street art krijgt een steeds prominentere rol in het straatbeeld van 030.

Om te beginnen natuurlijk de beroemde historische binnenstad van Utrecht. Naast de door de gemeente aangewezen legale graffiti muren (waarover later meer) zijn er in het centrum een aantal plekken te vinden waar vele taggers samen een ware graffiti hot-spot hebben gevormd.

Graffiti en street-art in het centrum van Utrecht

Het is best interessant om eens stil te staan bij dit soort plekken en je af te vragen welke wereld zich erachter verschuilt. Het belangrijkste doel van taggen is om op zoveel mogelijk plaatsen zichtbaar aanwezig te zijn in het straatbeeld. Daarnaast streeft de tagger naar erkenning als ‘productief schrijver’ binnen de scene: hoe vruchtbaarder hoe beter.

En tot slot draait taggen om het vergaren van macht; waar en hoe legt de graffiti schrijver persoonlijke claims op al zijn oppervlakten. De culturele waarde van dit soort volgekalkte plaatsen moet je niet onderschatten, ze geven namelijk een schat aan informatie over de groepen die zich binnen de samenleving tegen de heersende waarden van de dominante populaire cultuur verzetten.

Naast de artistieke waarde van de ‘schrijfstijl’ kan de thematische inhoud van graffiti een uitstekend hulpmiddel zijn om inzicht te verkrijgen in gedrag, attitudes en sociale processen van bepaalde maatschappelijke subculturen. Of deze plekken in Utrecht ook dit soort inzichten geven?

Jazeker, maar om daarvan een goed beeld te krijgen moet je ze een langere tijd ‘volgen’, vastleggen op beeld en nauwkeurig analyseren, want het gaat om een dynamisch geheel dat de normatieve waarden van de populaire cultuur voortdurend uitdaagt.

Loop je wat verder weg van het centrum, dan is de kans groot dat je een medewerker van de gemeente illegaal aangebrachte graffiti ziet verwijderen. Het katje dat hieronder op de foto wordt ‘behandeld’ is een Utrechts schepseltje dat zich prima thuis lijkt te voelen in de stad, zowel in het centrum als daarbuiten.

Naast graffiti is ook sticker-art goed vertegenwoordigd in de binnenstad. Opvallend is de fel gekleurde ‘BLACK LIVES MATTER’-sticker naar ontwerp van de Utrechtse (tattoo-)kunstenares WIMSWIM. De geëngageerde sticker, met als extra boodschap ‘MAKE IT STICK’, was gratis te bestellen via haar Instagramaccount en heeft uiteindelijk geleid tot vele naar binnen- en buitenland verzonden pakketjes.

De daaropvolgende samenwerking met kunstenaar TOMMES resulteerde in een mooie muur op de NDSM-werf in Amsterdam. Het krachtige beeld dat hieruit is voortgekomen toont de gestileerde vormgeving van WIMSWIM in combinatie met een realistisch portret gemaakt door TOMMES.

Achterin de Utrechtse wijk Lombok

Als street-art en graffiti-spotter loop je wat af en niet altijd door de mooiste buurten van een stad. Toch maakt dat ‘het werk’ juist interessant. Je verlaat de geijkte paden en vergroot daarmee de kijk op een stad en samenleving als geheel.

Op weg naar de ‘Googley eyes’ muurschildering van JanisDeMan loop ik eerst door de gezellige Kanaalstraat, maar wanneer ik de plaats van bestemming nader wordt de buurt steeds stiller en grauwer. Deze omgeving is een verzameling van voormalige arbeidersflats in de schaduw van de Douwe Egberts-koffiebranderij.

Volgens de gemeente Utrecht voldoen ze niet meer aan de eisen van de moderne tijd. Het contrast met de vrolijke muurschildering is groot en daar gaat het natuurlijk ook om. De wijk staat op de nominatie voor de sloop, maar tot de sloophamer het voor het zeggen krijgt, kun je de ontwapenende muurschildering natuurlijk nog volop bewonderen.

Wanneer je via de Laan van Nieuw Guinea terugloopt naar het centrum kom je langs een stencil van een in pepperoni-pizza-bandietenmasker getooide Marilyn Monroe, getagged met de kenmerkende ‘HEY’ van Freeksells.

Trompe l’oeils in de Vogelenbuurt

In de Vogelenbuurt zijn er, heel toepasselijk, veel muurschilderingen te vinden met een vogeltje als thema. In het hart van deze buurt vind je onder andere de oudste muurschilderingen van de stad.

Utrecht was er vroeg bij: de muurschilderingen in de omgeving van de Adelaarstraat stammen uit het einde van de jaren ’70 en het begin van de jaren ’80. De kunstenaars Anna P. Boer en de inmiddels overleden Hans van der Plas waren met hun trompe-l’oeils hun tijd ver vooruit.

Het drieluik van Van der Plas verbeeld onder andere een gevel waarop een balkon en een aantal vliegende duiven zijn geschilderd. De overdreven schaduwwerking vergroot de illusie van de compositie.

En op de hoek van de Nieuwe Koekoekstraat en de Johannes de Bekastraat heeft een artistiek aangelegde buurtbewoner de optische illusie van een openstaande deur geschilderd. De mooie buurt kent vele parels, die allemaal op geringe loopafstand van elkaar liggen.

Street-art aan de Amsterdamse Straatweg

De Amsterdamse Straatweg loopt door verschillende wijken van de stad waaronder Pijlsweerd en de 2de Daalsebuurt. Aan het begin van de straat word je meteen welkom geheten door de enorme blikvanger van JanisDeMan.

De muur, die al vaker door de street-art kunstenaar is beschilderd, verbeeld een soort wereldbol met gebouwen die allemaal op de Straatweg te vinden zijn. De vierentwintig verschillende gevels zijn door de buurtbewoners aangeleverd, wat hun betrokkenheid bij het door de gemeente geïnitieerde project gestalte geeft.

Hetzelfde geldt voor de schitterende Boekenkast iets verderop in de straat die ook door JanisDeman is vervaardigd (met hulp van Deef Feed). In de boekenkast zien we een gevarieerde selectie boeken in verschillende talen, aangedragen door buurtbewoners. In de aangrenzende Tweede Daalsedijk heeft De Verfdokter zijn stempel gedrukt.

De buurt was speciaal gebouwd voor spoorwegpersoneel en dit zie je in een aantal grote muurschilderingen terug. Diverse treinmodellen zijn weergegeven in een verhalende setting.

De kleurrijke kunst van het Berlijnplein

Het verhaal over Utrecht is niet compleet zonder KBTR, Erwtje en Deef Feed (hierboven al even genoemd); drie kunstenaars die onlosmakelijk met de stad verbonden zijn en alle drie hun eigen unieke stijl hebben. Je komt ze tegen langs het spoor of binnen de bebouwde kom, en mocht je ze alle drie tegelijkertijd willen spotten dan is je kans het grootst op het Berlijnplein. Deze gedoogplek voor Street Art en graffiti bevindt zich in de wijk Leidsche Rijn.

De schilderingen die Erwtje daar heeft achtergelaten gaan verder dan zijn karakteristieke figuurtjes en vormen ware nocturnes – schilderijen die een nachtelijke scène weergeven, waarbij de nadruk ligt op de bijzondere lichtval. Vanwege het extreme clair-obscur, de warme tinten en de bijzondere sfeer roepen deze werken Nederlands bekendste ‘nachtschilder’ Rembrandt in gedachten – ook al zijn de onderwerpen van Erwtje eigentijds en verwijzen ze naar de graffiticultuur.

De gedeformeerde creaties van Deef Feed lijken regelrecht uit een nachtmerrie te komen. De glimmende, vaak slijmerige, geplooide wezens, soms voorzien van gruwelijk (gele) tanden, hebben met hun glazige ogen eigenaardig genoeg ook iets vriendelijks of misschien wel iets tragisch. Je ziet de schoonheid van de kunst en de duisternis van het onderwerp hier als het ware samensmelten. Een wezen dat zo mooi is gemaakt kan niet alleen maar donker van aard zijn, toch?

Bij het aanzien van de KBTR krijg je geheid een glimlach op je gezicht. Het kleine wezentje met puntmuts en gevoel voor humor is dikwijls chagrijnig, maakt zich met zijn kleine vuistje in de lucht druk over van alles en nog wat, maar is vooral prettig aanwezig in de stad en rondom het spoor. De KBTR gaat de verbinding aan met zijn omgeving en spreekt zo tot iedereen die hem aanschouwt.

Kunstenaars van buiten de stad…

Ook internationale muralisten hebben in Utrecht ware kunstwerken achtergelaten. Een mooi voorbeeld is de ‘Mirror of Return’ van de Italiaanse Mattia Campo Dall’Orto op de zijvleugel van een verzorgingstehuis aan de Saffierlaan. De muurschildering verbeeldt ‘jong en oud’ en refereert aan het experiment om het huis door zowel jonge mensen als oude mensen te laten bewonen.

In de Nobelstraat is het werk van de uit Duistland afkomstige Joana Philine Butschenk te zien. Het zwevende nijlpaard, omringt door blauw water en wat kleurige visjes, prijkt op de garagedeur van de voormalige drukkerij van het Utrechtsch Nieuwsblad.

En tot slot het stencil van de Spaanse kunstenaar EZBAI. Na wat speurwerk kan vastgesteld worden dat het gaat om een portret van ene Roselli alias ‘Handsome Johnny’. Wie is deze man? Zoals zijn alias al doet vermoeden was mister ‘Handsome Johnny’ Roselli een knappe Amerikaanse gangster met Italiaanse roots.

In de vroege jaren zestig werd hij door de CIA gerekruteerd om de Cubaanse leider Fidel Castro te vermoorden. De FBI en vele complottheoretici veronderstellen dat hij ook een belangrijke rol zou hebben gespeeld bij de moord op de Amerikaanse president John F. Kennedy (1963).

Deze straatkunstenaar heeft een hele serie stencils gewijd aan criminelen met een zekere cultstatus, zoals Pablo Escobar, Al Capone, Charles ‘Lucky’ Luciano en de hierboven genoemde knappe Johnny. De stenciltechniek leent zich bij uitstek om portretten van een beroemd of berucht persoon te gebruiken. Het medium is heel direct en laat weinig ruimte voor schilderachtige finesse, wat al snel zorgt voor een sterk en aansprekend beeld met iconische waarde.

Conclusie: Street Art is in 030 overduidelijk aanwezig

De Utrechtse Street Art en graffiti-scene is in beweging en vol tegenstellingen. Ook de gemeente draagt haar steentje bij door de straten met kunst veiliger en vriendelijker te maken, maar laat zich tegelijkertijd ook verleiden tot een kat-en-muisspel rond het aanbrengen van illegale graffiti en de verwijdering ervan.

Dat Utrecht naast een levende grote stad ook een groot museum is, valt niet te ontkennen. In de loop der jaren zijn er plekken ontstaan en weer verdwenen, en hebben anonieme en bekende kunstenaars de stad naar hartelust kunnen voorzien van taal en beeld – in opdracht en incognito.

Nog niet uitgelezen over street art? Bekijk dan ook deze blog berichten: De murals van Heerlen als groot openluchtmuseum, Het ontstaan van graffiti in Amsterdam of Street Art in Rotterdam, van vroeger tot nu.

Heb je vragen of wil je meer weten over street-art?

Heb je vragen, opmerkingen of suggesties over graffiti en street art in Utrecht? Wil je meer weten over de geschiedenis, street-art in opdracht laten maken of zelf een keer aan de slag tijdens een graffiti workshop in Utrecht? Neem dan vrijblijvend contact op met een van onze specialisten.